Szczepienia bezpłatne (tzw. obowiązkowe) realizowane w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego bez dodatkowych opłat szczepienia odpłatne (tzw. zalecane) - wskazane w celu rozszerzenia zakresu ochrony dziecka lub zmniejszenia liczby zastrzyków, ale nierefundowane z budżetu państwa. Rodzice muszą zakupić szczepionkę we własnym zakresie w punkcie szczepień lub w aptece na podstawie recepty wystawionej przez lekarza.

Zarówno szczepienia bezpłatne (obowiązkowe), jak i odpłatne (zalecane) są bezpieczne i skutecznie chronią przed zachorowaniem. O ich umieszczeniu w jednej z tych dwóch grup decydują takie czynniki, jak częstość występowania choroby, jej ciężkość, konsekwencje zachorowania oraz powikłania, a także - co bardzo ważne - koszt programu powszechnego szczepienia dzieci i możliwości budżetu państwa (względy ekonomiczne). Niektóre szczepienia odpłatne w Polsce, w innych krajach (zarówno należących do Unii Europejskiej, jak i na innych kontynentach) są finansowane przez państwo lub ubezpieczycieli zdrowotnych.

W miarę możliwości finansowych systemu ochrony zdrowia, do obowiązującego w Polsce programu szczepień są wprowadzane zmiany polegające na stopniowym przesuwaniu szczepień z grupy odpłatnych do nieodpłatnych.

W roku 2017 dodano do listy szczepień obowiązkowych (nieodpłatnych) szczepienie przeciwko pneumokokom (Streptococcus pneumoniae) dla wszystkich dzieci urodzonych po 31 grudnia 2016 roku (szczepionka PCV).

Tabela. Obowiązujący program szczepień ochronnych na 2017 r. dla dzieci i młodzieży według wieku (na podstawie Załącznika do Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 4 stycznia 2017 r.)
Wiek		Gruźlica (TBC)	WZW typu B (WZW-B)	Błonica, tężec, krztusiec (DTP)	Pałeczka hemofilna typu b (Hib)	Pneumokoki (PCV)	Polio (IPV)	Odra, świnka, różyczka (MMR)	Ospa wietrzna (Var)
1. rż.	1. doba życia		WZW-B
	pierwsze 3 doby życia	TBCa
	2. mż.		WZW-B	DTP	Hib	PCV
	3.–4. mż.			DTP	Hib	PCV	IPV
	5.–6. mż.			DTP	Hib	(PCV)b	IPV
	7. mż.		WZW-B
a po urodzeniu lub w innym dogodnym terminie przed wypisaniem noworodka do domu  b dotyczy dzieci z grup ryzyka

 Szczepienia zalecane w 1. roku życia

W 1. roku życia dziecka można rozpocząć następujące szczepienia:

• Szczepienie przeciwko rotawirusom (od 6. do 24. tyg.; pierwsza dawka optymalnie przed ukończeniem 12. tyg. życia dziecka)
• Szczepienie przeciwko pneumokokom (od 2. mż.) - dotyczy dzieci urodzonych przed 1 stycznia 2017 roku
• Szczepienie przeciwko meningokokom (od 2. mż.)
• Szczepienie przeciwko grypie (od 6. mż.)

Szczegółowe informacje na temat przebiegu szczepień oraz liczby dawek znajdują się w poszczególnych artykułach (p. niżej).

Tabela. Obowiązujący program szczepień ochronnych na 2017 r. dla dzieci i młodzieży według wieku (na podstawie Załącznika do Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 4 stycznia 2017 r.)
Wiek		Gruźlica (TBC)	WZW typu B (WZW-B)	Błonica, tężec, krztusiec (DTP)	Pałeczka hemofilna typu b (Hib)	Pneumokoki (PCV)	Polio (IPV)	Odra, świnka, różyczka (MMR)	Ospa wietrzna (Var)
2. rż.	13.–14. mż.					PCV		MMR	Vara
	16.–18. mż.			DTP	Hib		IPV		Vara
a dotyczy dzieci do ukończenia 3. rż. uczęszczających do żłobka lub innej instytucji opiekuńczej (np. kluby i klubiki małego dziecka itp.); nie dotyczy przedszkoli

 Szczepienia zalecane w 2. roku życia

W 2. roku życia dziecka można rozpocząć następujące szczepienia:

• Szczepienie przeciwko WZW typu A (od 12. mż.)
• Szczepienie przeciwko ospie wietrznej (od 9. mż.; najlepiej między 12. a 18. mż.) - dotyczy dzieci nieszczepionych w ramach szczepień obowiązkowych (tzn. tych, które nie uczęszczają do żłobków i podobnych instytucji opiekuńczych)
• Szczepienie przeciwko zapaleniu mózgu przenoszonemu przez kleszcze

Szczegółowe informacje na temat przebiegu szczepień oraz liczby dawek znajdują się w poszczególnych artykułach (p. niżej).

Tabela. Obowiązujący program szczepień ochronnych na 2017 r. dla dzieci i młodzieży według wieku (na podstawie Załącznika do Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 4 stycznia 2017 r.)
Wiek		Gruźlica (TBC)	WZW typu B (WZW-B)	Błonica, tężec, krztusiec (DTP)	Pałeczka hemofilna typu b (Hib)	Pneumokoki (PCV)	Polio (IPV)	Odra, świnka, różyczka (MMR)	Ospa wietrzna (Var)
6. rż.				DTPa			IPV
10. rż.								MMR
14. rż.				dTpa
19. rż.				Td

 Szczepienia zalecane w okresie szkolnym 

W okresie szkolnym można rozpocząć następujące szczepienia:

• Szczepienie przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV) - od 10. rż. (optymalnie w 11.-13. rż.)

 Przestrzegaj zalecanych w programie szczepień terminów wizyt u lekarza. Jeśli Twoje dziecko opuściło jakąś dawkę szczepienia, nie musisz zaczynać całego cyklu od początku. Skontaktuj się jak najszybciej z lekarzem, a on doradzi, jak nadrobić zaległości, aby jak najszybciej uzyskać optymalną ochronę.